شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
چگونه گیاه پژمرده بعد از آبیاری شاداب میشود؟ برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی دقیق به یاخته گیاه داشته باشیم.میدانیم یکی از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام کُریچه است. در این اندامک، مایعی به نام شیره کُریچهای قرار دارد. شیرة کُریچه ای ترکیبی از آب و مواد دیگر است.مقدار و ترکیب این شیره، از گیاهی به گیاه دیگر و حتی از بافتی به بافت دیگر فرق میکند.
بعضی یاخته های گیاهی کُریچه درشتی دارند که بیشتر حجم یاخته را اشغال میکند . وقتی مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آن در یاخته باشد، کُریچه ها حجیم و پر آب اند و سبب میشوند که - پروتوپلاست به دیواره بچسبد و به آن فشار آورد.دیواره یاخته ای در برابر این فشار تا حدی کشیده میشود، اما پاره نمیشود. یاخته در این وضعیت در حالت تورژسانس یا تورم است. حالت تورم یاخته ها در بافت های گیاهی سبب میشود که اندام های غیرچوبی، مانند برگ و گیاهان علفی استوار بمانند.
اگر به هر علتی آب کم باشد، حجم کُریچه کاهش مییابد و پروتوپلاست جمع میشود و از دیواره فاصله میگیرد. این وضعیت، پلاسمولیز نامیده میشود .
اگر پلاسمولیز طولانی مدت باشد، پژمردگی حتی با آبیاری فراوان نیز رفع نمیشود و گیاه به دنبال مرگ یاخته هایش، میمیرد.
به جز آب، کُریچه محل ذخیره ترکیبات پروتئینی، اسیدی و رنگی است که در گیاه ساخته میشوند؛ آنتوسیانین یکی از ترکیبات رنگی است که در کُریچه ذخیره میشود. آنتوسیانین در ریشه چغندر قرمز، کلم بنفش و میوه هایی مانند پرتقال توسرخ، به مقدار فراوانی وجود دارد. جالب است که رنگ آنتوسیانین در PHهای متفاوت تغییر میکند.
پروتئین، یکی دیگر از ترکیباتی است که در کُریچه ذخیره میشود. گِلوتن یکی از این پروتئین هاست که در بذر گندم و جو ذخیره میشود و هنگام رویش بذر برای رشد و نمو رویان به مصرف میرسد.
گلوتن ارزش غذایی دارد، اما بعضی افراد به آن حساسیت دارند و با خوردن فراورده های گلوتن دار، دچار اختلال رشد و مشکلات جدّی در سلامت میشوند. تشخیص قطعی این حساسیت با انجام آزمایش های پزشکی است.
گیاهان را به سبز بودن میشناسیم؛ در حالیکه انواعی از رنگ ها در گیاهان دیده میشود. دانستیم که بعضی رنگ ها به علت وجود مواد رنگی در کُریچه است. آیا رنگ زرد یا نارنجی ریشه هویج، و رنگ قرمز میوI گوجه فرنگی مربوط به ترکیبات رنگی در کُریچه هاست؟ پاسخ منفی است.
یکی دیگر از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام دیسه )پلاست( است. انواعی از دیسه ها در گیاهان وجود دارد .
سبز دیسه )کلروپلاست( به مقدار فراوانی سبزینه دارد. به همین علت گیاهان، سبز دیده میشوند.
نوع دیگری دیسه وجود دارد که در آن، رنگیزه هایی به نام کاروتنویدها ذخیره میشوند. به این دیسه ها، رنگ دیسه) کروموپلاست( میگویند؛ مثلاً رنگ دیسه ها در یاخته های ریشI گیاه هویج، مقدار فراوانی کاروتن دارند که نارنجی است.رنگ زرد گلبرگ ها به علت گزانتوفیل و رنگ قرمز گوجه فرنگی به علت لیکوپن در رنگ دیسه آنهاست.
مشخص شده است که ترکیبات رنگی در کُریچه و رنگ دیسه،پاداکُسنده )آنتیاکسیدان (اند. ترکیبات پاداکُسنده در پیشگیری از سرطان و نیز بهبود کارکرد مغز و اندام های دیگر نقش مثبتی دارند.
بعضی دیسه ها رنگیزه ندارند، مثلاً در دیسه های یاخته های بخش خوراکی سیب زمینی، به مقدار فراوانی نشاسته ذخیره شده است که به همین علّت به آن نشادیسه )آمیلوپلاست (میگویند. وجود نشادیسه در بخش خوراکی سیبزمینی را چگونه نشان میدهید؟
ذخیره نشاسته، هنگام رویش جوانه های سیب زمینی، برای رشدجوانه ها و تشکیل پایه های جدید از گیاه سیب زمینی مصرف میشود. سبزدیسه ها علاوه بر سبزینه، کاروتنوئید هم دارند که با رنگ سبزِ سبزینه پوشیده میشوند؛ در پاییز با کاهش طول روز و کمشدن نور، ساختار سبزدیسه ها در بعضی گیاهان تغییر میکند و به رنگدیسه تبدیل میشوند. در این هنگام سبزینه در برگ تجزیه میشود و مقدار کاروتنوئیدها افزایش مییابد.
معمولاً گیاهان را به عنوان جانداران غذاساز میشناسیم، اما ترکیبات دیگری میسازند که استفاده هایی به غیر از غذا دارند ، مثلاً قبل از تولید رنگ های شیمیایی، گیاهان از منابع اصلی تولید رنگ برای رنگ آمیزی الیاف بودند. آیا میدانید قبل از تولید رنگ های شیمیایی از چه گیاهانی برای رنگ آمیزی الیاف فرش استفاده میشد؟
اگر دمبرگ انجیر را ببرید یا اینکه میوه تازه انجیر را از شاخه جدا کنید، از محل برش، شیره سفید رنگی خارج میشود که به آن شیرابه میگویند. شیرابه، ترکیبات متفاوتی دارد. لاستیک برای اولین بار از شیرابه نوعی درخت ساخته شد.
آلکالوئیدها از ترکیبات گیاهی اند و در شیرابه بعضی گیاهان به مقدار فراوانی وجود دارند. نقش آنها دفاع از گیاهان در برابر گیاه خواران است. آلکالوئیدها را در ساختن داروهایی مانند مسکّن ها، آرام بخش ها و داروهای ضد سرطان به کار میبرند. اما بعضی آلکالوئیدها اعتیاد آورند. امروزه مصرف مواد اعتیادآور، از معضلات بسیاری از کشورهاست که سلامت و امنیت آنها را تهدید میکند.
آیا گیاهی بودن یک ترکیب به معنی بیضرر بودن آن است؟شرکت های تجاری در تبلیغ محصولات خود و تشویق مردم برای خرید، عبارت محصول کاملاً گیاهی است و هیچ ضرری ندارد! را به کار میبرند. در حالی که ترکیباتی در گیاهان ساخته میشود که در مقادیر متفاوت، ممکن است سرطان زا، مسموم کننده یا حتی کشنده باشند.
کُریچه (واکوئل)، محلّی برای ذخیره:
چگونه گیاه پژمرده بعد از آبیاری شاداب میشود؟ برای پاسخ به این پرسش باید نگاهی دقیق به یاخته گیاه داشته باشیم.میدانیم یکی از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام کُریچه است. در این اندامک، مایعی به نام شیره کُریچهای قرار دارد. شیرة کُریچه ای ترکیبی از آب و مواد دیگر است.مقدار و ترکیب این شیره، از گیاهی به گیاه دیگر و حتی از بافتی به بافت دیگر فرق میکند.
بعضی یاخته های گیاهی کُریچه درشتی دارند که بیشتر حجم یاخته را اشغال میکند . وقتی مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آب در محیط بیشتر از مقدار آن در یاخته باشد، کُریچه ها حجیم و پر آب اند و سبب میشوند که - پروتوپلاست به دیواره بچسبد و به آن فشار آورد.دیواره یاخته ای در برابر این فشار تا حدی کشیده میشود، اما پاره نمیشود. یاخته در این وضعیت در حالت تورژسانس یا تورم است. حالت تورم یاخته ها در بافت های گیاهی سبب میشود که اندام های غیرچوبی، مانند برگ و گیاهان علفی استوار بمانند.
اگر به هر علتی آب کم باشد، حجم کُریچه کاهش مییابد و پروتوپلاست جمع میشود و از دیواره فاصله میگیرد. این وضعیت، پلاسمولیز نامیده میشود .
اگر پلاسمولیز طولانی مدت باشد، پژمردگی حتی با آبیاری فراوان نیز رفع نمیشود و گیاه به دنبال مرگ یاخته هایش، میمیرد.
رنگها در کُریچه:
به جز آب، کُریچه محل ذخیره ترکیبات پروتئینی، اسیدی و رنگی است که در گیاه ساخته میشوند؛ آنتوسیانین یکی از ترکیبات رنگی است که در کُریچه ذخیره میشود. آنتوسیانین در ریشه چغندر قرمز، کلم بنفش و میوه هایی مانند پرتقال توسرخ، به مقدار فراوانی وجود دارد. جالب است که رنگ آنتوسیانین در PHهای متفاوت تغییر میکند.
پروتئین، یکی دیگر از ترکیباتی است که در کُریچه ذخیره میشود. گِلوتن یکی از این پروتئین هاست که در بذر گندم و جو ذخیره میشود و هنگام رویش بذر برای رشد و نمو رویان به مصرف میرسد.
گلوتن ارزش غذایی دارد، اما بعضی افراد به آن حساسیت دارند و با خوردن فراورده های گلوتن دار، دچار اختلال رشد و مشکلات جدّی در سلامت میشوند. تشخیص قطعی این حساسیت با انجام آزمایش های پزشکی است.
رنگ های پاییزی:
گیاهان را به سبز بودن میشناسیم؛ در حالیکه انواعی از رنگ ها در گیاهان دیده میشود. دانستیم که بعضی رنگ ها به علت وجود مواد رنگی در کُریچه است. آیا رنگ زرد یا نارنجی ریشه هویج، و رنگ قرمز میوI گوجه فرنگی مربوط به ترکیبات رنگی در کُریچه هاست؟ پاسخ منفی است.
یکی دیگر از ویژگی های یاخته های گیاهی، داشتن اندامکی به نام دیسه )پلاست( است. انواعی از دیسه ها در گیاهان وجود دارد .
سبز دیسه )کلروپلاست( به مقدار فراوانی سبزینه دارد. به همین علت گیاهان، سبز دیده میشوند.
نوع دیگری دیسه وجود دارد که در آن، رنگیزه هایی به نام کاروتنویدها ذخیره میشوند. به این دیسه ها، رنگ دیسه) کروموپلاست( میگویند؛ مثلاً رنگ دیسه ها در یاخته های ریشI گیاه هویج، مقدار فراوانی کاروتن دارند که نارنجی است.رنگ زرد گلبرگ ها به علت گزانتوفیل و رنگ قرمز گوجه فرنگی به علت لیکوپن در رنگ دیسه آنهاست.
مشخص شده است که ترکیبات رنگی در کُریچه و رنگ دیسه،پاداکُسنده )آنتیاکسیدان (اند. ترکیبات پاداکُسنده در پیشگیری از سرطان و نیز بهبود کارکرد مغز و اندام های دیگر نقش مثبتی دارند.
بعضی دیسه ها رنگیزه ندارند، مثلاً در دیسه های یاخته های بخش خوراکی سیب زمینی، به مقدار فراوانی نشاسته ذخیره شده است که به همین علّت به آن نشادیسه )آمیلوپلاست (میگویند. وجود نشادیسه در بخش خوراکی سیبزمینی را چگونه نشان میدهید؟
ذخیره نشاسته، هنگام رویش جوانه های سیب زمینی، برای رشدجوانه ها و تشکیل پایه های جدید از گیاه سیب زمینی مصرف میشود. سبزدیسه ها علاوه بر سبزینه، کاروتنوئید هم دارند که با رنگ سبزِ سبزینه پوشیده میشوند؛ در پاییز با کاهش طول روز و کمشدن نور، ساختار سبزدیسه ها در بعضی گیاهان تغییر میکند و به رنگدیسه تبدیل میشوند. در این هنگام سبزینه در برگ تجزیه میشود و مقدار کاروتنوئیدها افزایش مییابد.
ترکیبات دیگر:
معمولاً گیاهان را به عنوان جانداران غذاساز میشناسیم، اما ترکیبات دیگری میسازند که استفاده هایی به غیر از غذا دارند ، مثلاً قبل از تولید رنگ های شیمیایی، گیاهان از منابع اصلی تولید رنگ برای رنگ آمیزی الیاف بودند. آیا میدانید قبل از تولید رنگ های شیمیایی از چه گیاهانی برای رنگ آمیزی الیاف فرش استفاده میشد؟
اگر دمبرگ انجیر را ببرید یا اینکه میوه تازه انجیر را از شاخه جدا کنید، از محل برش، شیره سفید رنگی خارج میشود که به آن شیرابه میگویند. شیرابه، ترکیبات متفاوتی دارد. لاستیک برای اولین بار از شیرابه نوعی درخت ساخته شد.
آلکالوئیدها از ترکیبات گیاهی اند و در شیرابه بعضی گیاهان به مقدار فراوانی وجود دارند. نقش آنها دفاع از گیاهان در برابر گیاه خواران است. آلکالوئیدها را در ساختن داروهایی مانند مسکّن ها، آرام بخش ها و داروهای ضد سرطان به کار میبرند. اما بعضی آلکالوئیدها اعتیاد آورند. امروزه مصرف مواد اعتیادآور، از معضلات بسیاری از کشورهاست که سلامت و امنیت آنها را تهدید میکند.
آیا گیاهی بودن یک ترکیب به معنی بیضرر بودن آن است؟شرکت های تجاری در تبلیغ محصولات خود و تشویق مردم برای خرید، عبارت محصول کاملاً گیاهی است و هیچ ضرری ندارد! را به کار میبرند. در حالی که ترکیباتی در گیاهان ساخته میشود که در مقادیر متفاوت، ممکن است سرطان زا، مسموم کننده یا حتی کشنده باشند.